Požarevac kroz vekove – grad na raskršću istorije, trgovine i kulture

Požarevac je kroz vekove bio jedno od najznačajnijih središta u severoistočnoj Srbiji – raskrsnica puteva, trgovine i kulturnih tokova. Kako ističe istoričar dr Milorad Đorđević, razvoj modernog Požarevca započeo je neposredno nakon oslobođenja od Turaka, kada grad počinje da dobija obrise koje prepoznajemo i danas.

„Požarevac je u prošlosti, kao i danas, predstavljao najvažniju raskrsnicu puteva u severoistočnoj Srbiji. Moderno naselje počinje svoj razvoj neposredno posle oslobođenja od Turaka, i to pre svega zahvaljujući svom geografskom položaju, kao trgovinski centar u Velikom Pomoravlju, odakle se u grad dolazilo preko istoimene reke – najpre skelom, a kasnije preko železnog mosta“, navodi Đorđević.

Kako dodaje, u to vreme u grad se stizalo i preko sela Lučica, koje je i pod Turcima bilo važno trgovačko središte. „Iz tog pravca ulazilo se pravo u gradsko jezgro, u Tabačku čaršiju, koju su krasili dućani i mehane. Centar čaršije bio je na Kraljevom trgu, gde je bila i glavna požarevačka pijaca. Danas je to Trg oslobođenja“, objašnjava dr Đorđević.

Govoreći o geografskom položaju, istoričar podseća da je Požarevac od reke Mlave i Stiga odvojen planinskim masivom Sopotska greda, koji je i u prošlosti imao značajnu komunikacionu ulogu. „Na tom pravcu se nalazila putna veza koja je iz petrovačkog kraja vodila ka Dunavu, tačnije Kostolca. To je za Požarevac bilo višestruko važno naselje, i u prošlosti i danas, posebno zbog razvoja trgovine, rudarstva i mogućnosti rečne plovidbe. Preko Sopotske grede u grad se dolazilo i iz doline Peka, odnosno iz Velikog Gradišta“, ističe Đorđević.

Prema njegovim rečima, privredni razvoj Požarevca dodatno je ubrzan blizinom tadašnje granice sa Austro-Ugarskom. „U Dubravici, na ušću Velike Morave, postojao je granični prelaz i pristanište za brodove. Odatle je preko reke išao i kopneni put ka Smederevu i Beogradu. Tako se grad razvijao i u tom pravcu, preko riblje pijace, dalje Nemanjinom ulicom, na čijem početku se nalazila Požarevačka opština, gde je danas Visoka škola“, kaže Đorđević, dodajući da je na tom mestu u vreme pred ustanak bio turski garnizon koji je zajedno sa džamijom činio tursku mahalu.

Đorđević objašnjava da se u narodnom predanju često pominje da su Požarevljani bili naklonjeni dinastiji Obrenović, ali istorijski podaci pokazuju drugačije. „Miloš je na početku svoje vladavine, posle Drugog srpskog ustanka, nastojao da svoju porodicu drži u Požarevcu, što dalje od Turaka, odnosno od Beograda, dok je sam sa kneževskom kancelarijom upravljao iz Kragujevca. Sve bune protiv Miloša imale su svoje pristalice među knezovima u Požarevačkoj nahiji“, navodi Đorđević.

On podseća da je prva buna protiv Miloša pokrenuta upravo u Požarevcu. „Pokrenuo ju je nahijski knez Marko Todorović Abdula, po kome je i nazvana Abdulina buna iz 1821. godine, u kojoj je učestvovao i knez Moravske nahije Stevan Dobrnjac, brat Petra Dobrnjca. U Miletinoj buni 1835. godine učestvovao je Milutin Petrović Era, brat hajduk Veljka, koji je sahranjen 1861. godine u porti požarevačke crkve“, navodi Đorđević.

Govoreći o periodu učvršćivanja vlasti kneza Miloša, Đorđević ističe da je on u Požarevac dovodio članove svoje porodice. „Na prostoru ispred porte požarevačke crkve Miloš je gradio konake. Na tom prostoru će kasnije biti podignuta zgrada gimnazije, prvog nahijskog suda i prvog načelstva“, objašnjava on.

Prema njegovim rečima, taj deo grada nekada je bio močvaran teren. „Staru gimnaziju kasnije je nasledila nova zgrada, podignuta na jačim temeljima, koja i danas postoji kao Osnovna škola “Dositej Obradović”. Od Kraljevog trga, gde je bila glavna pijaca, čaršijom je vodila Kraljeva ulica, preko Crkvene, do saborne crkve Svetih arhangela Mihaila i Gavrila, koju je podigao knez Miloš Obrenović 1819. godine“, objašnjava Đorđević.

U nastavku izlaganja Đorđević opisuje i razvoj upravnog dela grada krajem 19. veka. „Između zgrade gimnazije i Tabačke čaršije osamdesetih godina 19. veka podignuta je velelepna zgrada Okružnog načelstva, kako bi Požarevac postao grad poput drugih u tadašnjoj Srbiji. Po nečemu je, međutim, ovaj prostor postao poznatiji od drugih,  to je spomenik knezu Milošu, koji i danas dominira prostorom ispred načelstva, iako je sada okružen velikim drvećem parka“, navodi Đorđević.

Kako kaže, monumentalnost nekadašnje zgrade načelstva umanjena je kasnijom izgradnjom stambenih zgrada na mestu stare Tabačke čaršije. „Pored načelstva prolazila je Pećka ulica, koja je polazila od Velike pijace, pored hotela Srpska kruna i Grand, kao i kuće Krste Nikolajevića u kojoj je danas muzej, pa sve do nekadašnje Braničevske ulice – sada Ulice Veljka Dugoševića – koja je vodila u pravcu Velikog Gradišta“, zaključuje istoričar dr Milorad Đorđević.

Danas, iako se ulice i zgrade neprekidno menjaju, tragovi ovih starih puteva i trgovačkih tokova i dalje su deo identiteta Požarevca, podsećajući da je grad oduvek bio mesto susreta ljudi, roba i kultura.